Arboweetjes: Biologische ziekteverwekkers toegelicht

^{door: Arnold Bakker - Trainer/ Relatiebeheerder IPC en Veiligheidskundige (HvK)}

In deze vaste IPC-column gaan we in op diverse arbogerelateerde arbeidsomstandigheden. Deze maand gaan we het hebben over biologische ziekteverwekkers: de grootste veroorzakers van gezondheidsrisico’s voor mensen die werkzaam zijn in de openbare ruimte.

Wat zijn biologische ziekteverwekkers?
De Arbowet definieert biologische ziekteverwekkers (oftewel biologische agentia) ongeveer als volgt:
Biologische agentia zijn micro-organismen en agentia die van plantaardige of dierlijke herkomst zijn.
Ze kunnen grofweg worden onderverdeeld in:

• levende organismen of micro-organismen;
• stoffen of structuren die afkomstig zijn van levende of dode organismen.

In de praktijk komen bovenstaande organismen naast elkaar voor. Enkele voorbeelden:

• Bij vertering van producten komen bacteriën, schimmels en gisten  en hun producten vrij.  Dat kan bijvoorbeeld gebeuren bij beschimmeld hooi en biologische meststoffen zoals uitwerpselen van honden en katten, compost, mest, vuilnisresten en rioolslib. Deze organismen kunnen ziektes en allergieën bij de mens veroorzaken, bijvoorbeeld via andere organismen. Zo kunnen met bacteriën geïnfecteerde dieren allerlei ernstige ziektes overbrengen op de mens: Ziekte van Lyme (door bijvoorbeeld een beet van een geïnfecteerde teek), Q-koorts (via bijvoorbeeld geïnfecteerd vee) en salmonella (via bijvoorbeeld het eten van geïnfecteerde eieren). Andere door bacteriën veroorzaakte ziektes zijn veteranenziekte (veroorzaakt door de legionellabacterie, die in stilstaand lauwwarm water kan zitten) en tuberculose.
• Virussen  kunnen ziektes veroorzaken als griep, hepatitis, HIV (Human Immunodeficiency Virus). De  overdracht kan plaatsvinden van mens op mens of van dier op mens.
• Planten en dieren die giftige stoffen bevatten (bijvoorbeeld berenklauw) of stoffen die een allergie kunnen veroorzaken (bijvoorbeeld platanenstof, schimmels die ontstaan bij roetschorsziekte bij bomen, eikenprocessierups, wespensteken).

        

Beoordelen van het risico

Er zijn veel factoren die bepalen of medewerkers het risico lopen ziek te worden van blootstelling aan biologische ziekteverwekkers. Het is vrij lastig te bepalen of het risico aanvaardbaar is of hoog.

Let in ieder geval altijd op het volgende:

1. Wat is de bron van het risico: komen biologische ziekteverwekkers voor? In de openbare ruimte is dat nagenoeg altijd het geval.

2. Wat is het gevaar: welk effect kan het veroorzaken? Ga je ervan niezen of ga je er op termijn aan dood?

3. Wat en hoe is de blootstelling: hoeveel contact kan er optreden met het organisme of de stoffen via de lucht, via water, via direct huidcontact, via contact met dieren (beten, steken) of mensen die drager zijn? 

^{Eikenprocessierups.}

4. Hoe is het met je ‘natuurlijke’ bescherming: je weerstand, beschadigde huid, andere ziektes onder de leden, enz.?

Uiteraard moet een en ander aandacht krijgen in de Risico inventarisatie & evaluatie (Ri&E).

Om de risico’s te classificeren worden er in de wetgeving voor levende biologische ziekteverwekkers vier gevaarcategorieën onderscheiden, oplopend van relatief weinig risico (categorie 1) tot uiterst gevaarlijk voor het individu en de samenleving (categorie 4). In het Arbobesluit art. 4.84 lid 3 zijn deze benoemd.

Kort samengevat komt het er bij de risicoclassificatie op neer dat het gaat om de combinatie van:

• Kan het agens een ernstig effect teweegbrengen of niet?
• Kan de besmetting van mens tot mens of via de omgeving gemakkelijk verspreid worden?
• Bestaat er een goede behandeling om het effect teniet te doen?

 

Risico’s beheersen (voorkomen en/of beschermen)

De Arbowet kent een voorkeursaanpak voor het beheersen van risico’s: de zogenaamde arbeidshygiënische strategie (uitgewerkt in artikel 4.87 van het Arbobesluit):

• Het voorkomen of uitsluiten van risico's (de bron wegnemen),
• Het beheersen van risico's (zorgen dat het gevaar zich niet verspreidt),
• Het beschermen van werknemers (medewerkers werken in een afgeschermde omgeving),
• Het toepassen van persoonlijke beschermingsmiddelen (PBM).

Een aanpak bij de bron heeft altijd de voorkeur: probeer in ieder geval het ontstaan of vrijkomen van de ziekteverwekker tegen te gaan. Als dit niet voldoende mogelijk is, probeer de belasting dan zo laag mogelijk te houden en/of zorg dat er zo min mogelijk mensen in contact komen met de ziekteverwekker. Benoem tot slot maatregelen die je treft om de persoon te beschermen. Dit wordt ook wel het BAH(Bio-ArbeidsHygiënisch)-principe genoemd. Bij het bepalen van de maatregelen volgens dit principe stel je jezelf de volgende vragen:

1. Is iedereen bekend met het risico: bronnen bekend, medewerkers geïnstrueerd?
2. Is alles wat redelijkerwijs mogelijk is gedaan om de bron te bestrijden?
3. Is alles wat redelijkerwijs mogelijk is gedaan om zo min mogelijk verspreiding te veroorzaken?
4. Worden zo min mogelijk mensen blootgesteld?
5. Zijn er extra kwetsbare medewerkers (zwangeren, immuunziektes, COPD) en zijn die voldoende beschermd?
6. Is maximale hygiëne/hygiënisch werken goed geregeld (werkinstructie, faciliteiten voor wassen)?
7. Is geschikte persoonlijke bescherming en zo nodig vaccinatie ter beschikking gesteld?
8. Is bewaking van effecten, het signaleren van incidenten zo goed mogelijk ingericht?
9. Is acute medische behandeling bij incidenten goed geregeld?
10. Is samenwerking met externe partijen bij noodsituaties goed geregeld?

 

Langs deze systematiek bepaal je per werksoort wat de te nemen maatregelen zijn binnen je organisatie.

Tot slot
Het gevaar van biologische ziekteverwekkers moet niet onderschat worden. Ze kunnen veel ellende veroorzaken en daarom zijn goede preventieve maatregelen noodzakelijk. Maar ook kennis en voorlichting omtrent deze ziekteverwekkers is een absolute must. IPC Groene Ruimte kan mensen en organisaties helpen om deze deskundigheid (verder) te ontwikkelen.

Meer weten?
Neem dan contact op met ing. Arnold Bakker, Veiligheidskundige (HvK) bij IPC Groene Ruimte:

E a.bakker@ipcgroen.nl
T 026 – 355 0100

Deel deze pagina